ଚାହିଦାର ଅଲଞ୍ଚନଶୀଳତାକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରୁଥିବା କାରଣ (Economics)

ଭୂମିକା (Introduction)

 ଚାହିଦାର ଅଲଞ୍ଚନଶୀଳତା (Elasticity of Demand) କୌଣସି ଉତ୍ପାଦନ ଅଥବା ସେବାର ମୂଲ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସହିତ ତାହାର ଚାହିଦା କେତେଦୂରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୁଏ, ସେଥିପାଇଁ ଏକ ମାପ ଅଟେ। ଏହା ଜଣାଇଥାଏ ଯେ ଯଦି ଏକ ଉତ୍ପାଦନର ମୂଲ୍ୟ ବଦଳିଯାଏ, ତାହାହେଉ ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ଚାହିଦା କେତେ ସ୍ପନ୍ଦନଶୀଳ (Sensitive) ଅଟେ। କିଛି ଉତ୍ପାଦନର ଚାହିଦା ଅଧିକ ସ୍ପନ୍ଦନଶୀଳ ଥାଏ, ଯେଉଁଠି ଅନ୍ୟ କିଛି ଉତ୍ପାଦନର ଚାହିଦା ଅପ୍ରଭାବିତ ରହେ। ଏହି ଚାହିଦାର ଅଲଞ୍ଚନଶୀଳତାକୁ ବହୁତ କିଛି କାରଣ ପ୍ରଭାବିତ କରେ।

ଚାହିଦାର ଅଲଞ୍ଚନଶୀଳତାକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରୁଥିବା ମୁଖ୍ୟ କାରଣଗୁଡ଼ିକ (Factors Affecting Elasticity of Demand)

1. ଉତ୍ପାଦନର ପ୍ରକୃତି (Nature of the Product)

 ଏକ ଉତ୍ପାଦନ ଆବଶ୍ୟକତା ନିର୍ଭର କରେ ଏହା ଆବଶ୍ୟକ (Necessity) କି ଆଡମ୍ବରପୂର୍ଣ୍ଣ (Luxury) ଉତ୍ପାଦ ଅଟେ।ଯଦି ଏହା ଜୀବନର ଆବଶ୍ୟକତା ହୋଇଥାଏ (ଯେପରିକି ଚାଉଳ, ଗୋଧୁମ, ଔଷଧ ଇତ୍ୟାଦି), ତାହାହେଲେ ଏହାର ଚାହିଦା ଅନଲଞ୍ଚନଶୀଳ (Inelastic) ହୋଇଥାଏ।

ଯଦି ଏହା ଆଡମ୍ବରପୂର୍ଣ୍ଣ ଜିନିଷ (ଯେପରିକି ସ୍ୱାଙ୍ଗରେ କାର, ଗୋଲ୍ଡ ଜ୍ୱେଲେରି) ହୋଇଥାଏ, ତାହାର ଚାହିଦା ଅଧିକ ଅଲଞ୍ଚନଶୀଳ (Elastic) ହୋଇଥାଏ।

2. ଉପସ୍ଥିତ ବଦଳାନ୍ତୁ ପଦାର୍ଥ (Availability of Substitutes)

 ଯଦି ଏକ ଉତ୍ପାଦନର ଅନେକ ବଦଳାନ୍ତୁ (Substitutes) ଉପଲବ୍ଧ ଅଛି (ଯେପରିକି କୋକା-କୋଲା ଏବଂ ପେପ୍ସି), ତେବେ ଏହାର ଚାହିଦା ଅତି ସ୍ପନ୍ଦନଶୀଳ (Highly Elastic) ହୋଇଥାଏ।ଯଦି ଏକ ଉତ୍ପାଦନର କୌଣସି ପ୍ରାକ୍ରୁତିକ ବଦଳାନ୍ତୁ ନାହିଁ (ଯେପରିକି ଉତ୍ସ ଜଳ, ବିଦ୍ୟୁତ), ତେବେ ଏହାର ଚାହିଦା ଅନଲଞ୍ଚନଶୀଳ (Inelastic) ହୋଇଥାଏ।

3. ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ଆୟ (Consumer’s Income)

 ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ଆୟ ଅଧିକ ଥିଲେ, ସେମାନେ ମୂଲ୍ୟ ବୃଦ୍ଧିକୁ ଅଧିକ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦେବେ ନାହିଁ, ଏଥିପାଇଁ ଏହି ଉତ୍ପାଦନ ଅନଲଞ୍ଚନଶୀଳ ହୋଇପଡ଼ିବ। ଯଦି ଏକ ଉତ୍ପାଦନ ବହୁତ ଦରିଦ୍ର ବର୍ଗର ଲୋକଙ୍କ ପାଇଁ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ, ତେବେ ଏହା ଅଧିକ ଅଲଞ୍ଚନଶୀଳ ହୋଇଥାଏ।

4. ଉତ୍ପାଦନର ବ୍ୟବହାର (Usage of the Product)

ଏକ ଉତ୍ପାଦନ ଏକ ମାତ୍ର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ (ଯେପରିକି ହାଲ୍ଟର୍ ଜାକେଟ୍), ତେବେ ଏହାର ଚାହିଦା ଅନଲଞ୍ଚନଶୀଳ ହୋଇଥାଏ। ଯଦି ଏକ ଉତ୍ପାଦନ ବହୁତ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ବ୍ୟବହାର ହୁଏ (ଯେପରିକି ବିଦ୍ୟୁତ), ଏହା ଅଧିକ ଅଲଞ୍ଚନଶୀଳ ହୋଇଥାଏ।

5. ମୂଲ୍ୟ ବଦଳ ଅପେକ୍ଷା (Expectation of Price Change)

ଯଦି ଉପଭୋକ୍ତା ଆଶା କରନ୍ତି ଯେ ଭବିଷ୍ୟତରେ ଏହି ଉତ୍ପାଦନର ମୂଲ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି କରିବ, ତେବେ ସେମାନେ ବର୍ତ୍ତମାନ ଅଧିକ କ୍ରୟ କରିବେ, ଏଥିପାଇଁ ଚାହିଦା ଅନଲଞ୍ଚନଶୀଳ ହୋ6. ସମୟ ଅବଧି (Time Period)ଅଲ୍ପ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ଉପଭୋକ୍ତାମାନେ ତୁରନ୍ତ ବଦଳାନ୍ତୁ ଖୋଜିପାରିବେ ନାହିଁ, ଏହି ପରିସ୍ଥିତିରେ ଚାହିଦା ଅନଲଞ୍ଚନଶୀଳ ହୋଇପଡ଼ିବ। ଦୀର୍ଘ ସମୟ ମଧ୍ୟରେ ଉପଭୋକ୍ତାମାନେ ବିକଳ୍ପ ଖୋଜିପାରିବେ, ଏଥିପାଇଁ ଚାହିଦା ଅଲଞ୍ଚନଶୀଳ ହୋଇଥାଏ।

ନିଷ୍କର୍ଷ (Conclusion)

ଚାହିଦାର ଅଲଞ୍ଚନଶୀଳତା ବହୁତ କିଛି କାରଣ ଦ୍ୱାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥାଏ। ଉପଭୋକ୍ତାଙ୍କ ପସନ୍ଦ, ଆୟ, ଉତ୍ପାଦନର ପ୍ରକୃତି, ଉପସ୍ଥିତ ବଦଳାନ୍ତୁ, ଏବଂ ସମୟ ଅବଧି ଏହାକୁ ମୁଖ୍ୟ ଭାବେ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥାଏ।